Arhiv tekstova
Čitav život u izgubljenom kuferu
Pisca Dušana Kovačevića publika pamti kao dramskog autora kaza-lišnih predstava i filmskih scenarija, poput »Tko to tamo pjeva«, »Radovan III.«, »Maratonci trče počasni krug«, »Balkanski špijun«, »Sabirni centar«, »Urnebesna tragedija«... Ovi tekstovi su igrani u skoro svim kazalištima diljem bivše Jugoslavije, a film »Tko to tamo pjeva« proglašen je za najbolje djelo jugoslavenske kinematografije u periodu od 1945. do 1990. godine.
Komad »Profesionalac« nastao je 1989. godine, a priča se odnosila na Brozov sistem i period komunizma, diktature, cenzure i političkog terora. Scenarij za film je dobrim dijelom izmijenjen, a radnja je premještena u period između 1991. i 2001. godine.
Teodor Teja Kraj (Branislav Lečić), univerzitetski profesor i pisac boem, pripadnik beogradske inteligencije, bio je ogorčeni protivnik Miloševićevog režima. Poslije pada Miloševića postao je direktor velike izdavačke kuće. Jednoga dana u njegovu kancelariju dolazi neobičan čovjek s velikim kuferom u ruci. Taj čovjek je Luka (Bora Todorović), bivši major državne sigurnosti, a danas taksist po »zakonu« promjene sistema. U Tejinom uredu počinje verbalni sukob dva čovjeka s nevjerojatnim podacima iz policijske službe. Tijekom njihove rasprave saznajemo da je bivši policajac dvanaest godina svakodnevno pratio i prisluškivao Teja, ispisujući obiman dosije koji je prerastao u ozbiljnu faktografsku literaturu. Postepeno, iz prošlosti se počinju pojavljivati slike isprepletane strašnom politikom koja je povezala sudbine dva čovjeka različitih uvjerenja. Pred nama je kronika minulog vremena, prepuna užasa, strahota i apsurdnog smijeha. Sudbina dva čovjeka je zapravo priča o sudbini naroda koji se poslije pedeset godina vladavine komunizma uspio izboriti za krhku i ra-njivu slobodu.
U odnosu na dramu, film »razvija« događaje, priče i sjećanja Luke, policajca. Njegovo »putovanje u prošlost«, tijekom 10 godina praćenja »državnog neprijate-lja«, vratiće nas u godine za koje imamo osjećanje da su teški, ružni i košmarni snovi. Sve »strašno« je, naravno, ispričano jezikom komedije.
Odgovarajući na očekivano pitanje u svezi sa sličnostima između filma i dvanaest godina igrane predstave »Profesionalac«, dramski pisac i redatelj filma Dušan Kovačević je rekao da je film »izmijenjen onoliko koliko su izmijenjeni svi moji filmovi rađeni prema dramskim tekstovima, ali je ostala centralna priča. Jednog dana jedan čovjek došao je u posjet drugom i donio mu njegov izgubljeni život u kuferu. Ona priča koja se odnosila na Titov sistem, s kojom sam mislio da podvlačim crtu ispod jednog vremena, sada je smještena u period između 1991. i 2001. u vrijeme koje smo već počeli zaboravljati. S tim u svezi u filmu je korišten i dokumentarni materijal nastao tijekom demonstracija od 1991. do 2000. godine, u kome sudjeluje milijun lica. Ovo ostvarenje je svojevrstan omaž svima koji nisu više s nama. Prijatelji se ne rađaju i ne umiru, već postoje. Tako se i u ‘Profesionalcu’ u rečenici, slici ili u sjećanju pominju ljudi poput Pekića, Popovića, Mihiza, kao ljudi naše bliske prošlosti i pripadnici kulturne baštine.«
Kovačević je napisao “Profesionalca” još 1989. godine i on je postao njegov najgledaniji dramski komad. U Zvezdara teatru je odigran skoro 500 puta s nezaboravnim Danilom Batom Stojkovićem i Bogdanom Diklićem u glavnim ulogama. Prihvaćajući se i poduhvata da od svoje najgledanije predstave napravi i film koji će sam režirati, Kovačević je svojevremeno naglasio da će to žanrovski biti »dramski triler«. Podsjetimo da »Profesionalac« nije njegov redateljski prvijenac; godine 1984. on je, zajedno s Božidarom Nikolićem, također prema svom dramskom tekstu, režirao kultni film, čije dijaloge pamte generacije, »Balkanski špijun«.
I u »Profesionalcu«, kao i u svojim ranijim komadima, Kovačević razvija fabulu iz jednog dramskog nukleusa, oslanja se na sumornu priču u koju je bez nasilja utkan gorak humor, koja se lako može sažeti u jednu konciznu rečenicu. On sukobljava dva čudna junaka, sredovječnog književnika, prije neostvarenog nego uspješnog, koji je došao u složenu duševnu krizu i bivšeg policajca, koji ga je godinama uhodio, kontrolirao, čak mu unekoliko i usmjeravao karijeru, koji dolazi ispovjediti se, da bar donekle popravi što je nekad učinjeno.
Radnja teče prirodno, uspostavljen je savršen balans između dramskog i humornog, između dva junaka, između predstave i filma, između Titovog i Miloševićevog režima. Umjesto Diklića i Stojkovića na filmu vidimo Lečića i Todorovića, od kojih redatelj u prvom redu zahtijeva da ih ne proguta ono što je smiješno u priči, da nam uzdržanom kamernom glumom omoguće identifikaciju s likovima koje tumače. I oni u potpunosti uspijevaju u tome. Lečić, usprkos ministarskoj poziciji i fami koja ga tim povodom prati (o kojoj ovaj put namjerno nećemo), izrasta u glumca značajnog formata, uspijeva se dobro snaći u ulozi smušenog književnika, koji je, uglavnom, pasivna figura; srećom, iz te pasivnosti neprestano zrači i muka čovjeka, koji uzaludno traži put do sebe, koji prolazi kroz mučan proces samoidentifikacije. Todorović, koji igra prividno zahvalniju ulogu, ima još teži zadatak. On tumači lik hiperaktivnog policajca, čija je sklonost k introspekciji u punoj suprotnosti, s tim što nema pravu supstancu, što postaje autentičan tek kad se ispolji njegova neautentičnost uslovljena profesijom kojoj je pripadao. I samo majstor Borinog kova u sta-nju je nametnuti poistovjećenje s takvim junakom, nepostojeće preobraziti u postojeće, izraziti i ličnu dramu čovjeka koji se stalno prerušava, nestaje iza maske koju trenutno nosi. Tako, valjda, i mora biti kad se prikazuje jedna ovakva utišana tragikomedija.
Poslije nekoliko uzastopnih bledunjavih filmskih ostvarenja, domaća kinematografija je u »Profesionalacu« dobila jedan ozbiljan film koji će moći stati uz rame ostalim uspješnim domaćim crnim komedijama. g
