Arhiv tekstova

Obrana od vlastite bespomoćnosti

U istraživanju međupovezanosti socijalnih stavova i strukture ličnosti nastojao sam utvrditi nalaze li se određeni stavovi u takvim relacijama s osobinama ličnosti da na latentnoj razini formiraju prepoznatljive ili neke »nove« ideologijske obrasce ili »tipove« političke kulture.
    Uzorak ispitanika je formiran na temelju klinički zdrave punoljetne populacije građana (503 ispitanika) različitog spola, dobi, školske naobrazbe i nacionalne pripadnosti. Istraživanje je sprovedeno početkom 2002. godine i ovom se prilikom po prvi puta jedan dio nalaza prezentira javnosti.
STRUKTURA LIČNOSTI: Os-novna je hipoteza bila da se stukturom ličnosti može objasniti relativno velik dio varijance ideologijskih obrazaca ili »tipova« političke kulture. Utvrđeno je da se nacionalna isključivost, kolektivističko-egalitarna orijentacija, militarističko-etatistička orijentacija, i antizapadna orijentacija nalaze u međusobno takvoj strukturalnoj povezanosti da na latentoj razini formiraju »nacionalsocijalistički« sindrom. U psihološkoj pozadini »nacionalsocijalističkog« sindroma se nalazi struktura ličnosti za koju je karakteristična prisutnost generalne autoritarnosti (autoritarna agresivnost i autoritarna poslušnost), paranoidnosti, anksiozno-depresivnog sindroma, i sociopatske agresivnosti (istodobna prisutnost impuzivnosti i potrebe za moći). Vidimo da predispozicija ličnosti kao i povijesno-politički kontekst dovodi do usvajanja »nacionalsocijalističke« ideologije. O postojanju određene vrste »nacionalsocijalističke« ideologije možemo govoriti u slučaju kada je nacionalistički sindrom (nacionalna isključivost) komponenta jedne šire ideologijske matrice, kojeg definiraju vrijednosti državnog socijalizma kao što su etatizam, kolektivizam, egalitarizam, i militarizam. Psihološko značenje ovog ideologijskog obrasca se očituje u tome što njezinim sljedbenicima nudi određene odgovore za prividne oblike razriješavanja određenih društvenih, političkih i ekonomskih konflikata.
BEZ SAMOSTALNOG PROSUĐIVANJA: Osobu u koje je prisutan »nacionalsocijalistički« sindrom ćemo, ekonomičnosti radi, nazivati »nacionalsocijalist«. To je osoba u prvom redu sklona konformističkom mišljenju i ponašanju bez vlastitog osmišljavanja činjenica i osobnog stava uranjajući u bezličnost grupe. Na političkoj razini »nacionalsocijalist« se nekritički podvrgava državnom autoritetu. To je ona vrsta informacijskog konformizma koji je u »nacionalsocijaliste« prisutan u za njega izrazito nejasnim i ambivalentnim političkim situacijama. U takvim situacijama pojedinac nema temelj za samostalno prosuđivanje, te zbog svoje nesigurnosti traži autoritet i povodi se za odgovorima onih za koje smatra da »poznaju« problem. Pokraj konformističkog mišljenja i ponašanja, u »nacionalsocijalista« su prisutne dominantno-submisivne autoritarne tendencije. Autoritarno-konformistički sindrom je, dakle, ona osobina ličnosti kojom se jednim dijelom može objasniti antidemokratska orijentacija, pojava nacionalističkog sindroma, i socijalistički političko-ekonomski konzervativizam.
IDEJA O VLASTITOJ VELIČINI: Da je »nacionalsocijalistička« ideologija u biti jedan politički obrambeni obrazac može nam ukazati strukturiranost osobina ličnosti koje se nalaze u njegovoj psihološkoj pozadini. Naime, »nacionalsocijalist« je osoba u koje su istodobno prisutni konformističko-autoritarni sindrom, paranoidnost i sociopatska agresivnost. Snažni disocijativni psihodinamički procesi su karakteristični za strukturu ličnosti »nacionalsocijalista«. Po svemu sudeći »nacionlsocijalist« je ona osoba u kojoj potreba i težnja za moći služi kao obrana od vlastite bespomoćnosti, to je zloćudno narcisoidna osoba, osoba koja iskazuje ego obrambeni tip autoritarnosti, osoba s depresivnim stilom života, puna tjeskobe, strepnje, nesigurnosti i unutarnjeg nemira, to je podozriva osoba, krajnje osjetljiva na svako omalovažavanje, sklona projekciji, grandioznim idejama i samoobmanama o proganjanju i o vlastitoj veličini, osoba koja pati od dezorganizacije intelektualnih i emocionalnih procesa, sve u svemu osoba sa dubokim unutarnjim konfliktima koje pokušava negirati, potiskivati ili projicirati.
    »Nacionalsocijalist« je emocionalno nestabilna osoba koja traži kompenzaciju za svoj vlastiti slabi ego. To je nedovoljno socijalizirana osoba. Odnosi sa socijalnom sredinom su manje-više bezlični i manipulativni, a izrazita socijalna neosjetljivost upućuje na prisutnost određene socijalne neintegriranosti. »Nacionalist« se nalazi u stalnom psihički opsadnom stanju tražeći razrješenje svojih konflikata, kontradiktornosti, osobne neadekvatnosti i bazične nesigurnosti. Očigledna je podudarnost kolektivno-političkog i individualno-psihološkog mentaliteta opsadnog stanja. Imajući na umu strukturu ličnosti koja se nalazi u psihološkoj pozadini »nacionalsocijalističke« ideologije, prvi par kanoničkih faktora sam nazvao »nacionalsocijalizam i psihopatija«, odnosno »psihopatski nacionalsocijalizam«. Mogli bismo dakle govoriti o postojanju jedne latentne »nacionalsocijalističke« političke kulture. To je jedna vrsta psihopatske političke kulture obrane za koju je karakteristična istodobna prisutnost psihološkog napada i bijega. U onoj mjeri u kojoj društvena struktura ili postojeća politička dinamika generira psihopatsku strukturu ličnosti (generalna autoritarnost, sociopatska agresivnost, anksiozno-depresivni sindrom i paranoidnost), u toj će mjeri postojati snažnije predispozicije za internalizaciju »nacionalsocijalističke« političke kulture. Neuspjeh političkih i gospodarskoh reformi u Srbiji može dovesti do oživljavanja »političke kulture obrane« koja može biti rezultat neispunjavanja određenih političkih i ekonomskih očekivanja s jedne strane, i istodobnog zadržavanja autoritarnih tendencija i političkih vrijednosti bivšeg komunističkog sustava.
Autor je potpredsjednik Hrvatskog akademskog društva i direktor Centra za društvena istraživanja iz Subotice